Thông tin Sức khỏe

CỨU SỐNG TRONG GIỜ VÀNG: SƠ CẤP CỨU CƠ BẢN CHO MỌI NGƯỜI

Tai nạn giao thông, té ngã, tai nạn lao động, hoặc một cơn đột quỵ/ngừng tim đột ngột – những biến cố khó lường này luôn rình rập, và “Giờ vàng” – 60 phút đầu tiên sau tai nạn – là khoảng thời gian quyết định sống còn và mức độ phục hồi của nạn nhân. Sơ cấp cứu ban đầu (Pre-hospital Emergency Care) chính là “tuyến đầu” cứu sống, nhưng đáng báo động là kiến thức và kỹ năng sơ cấp cứu trong cộng đồng Việt Nam còn rất thấp, dẫn đến không ít cơ hội vàng bị bỏ lỡ.

Việc phổ biến kiến thức và kỹ năng sơ cấp cứu là nhu cầu cấp thiết để mỗi người dân trở thành một mắt xích quan trọng trong việc bảo vệ tính mạng cho bản thân và những người xung quanh.

I. NGUYÊN TẮC VÀNG TRONG SƠ CẤP CỨU: BÌNH TĨNH – AN TOÀN – GỌI CẤP CỨU

Khi đứng trước một tình huống tai nạn, hãy nhớ các nguyên tắc cốt lõi sau:

  1. Bình tĩnh và Đảm bảo An toàn:
  • Trước hết, giữ bình tĩnh tuyệt đối để có thể tư duy rõ ràng.
  • Nhanh chóng đánh giá hiện trường để đảm bảo không có nguy hiểm thêm (dây điện hở, vật nhọn, xe cộ đang lưu thông…). Chỉ hành động khi an toàn cho bản thân và nạn nhân được đảm bảo. Nếu không an toàn, cố gắng di chuyển nạn nhân đến nơi an toàn hơn.
  1. Gọi Cấp cứu (115) NGAY LẬP TỨC:
  • Đây là bước quan trọng nhất ngay sau khi an toàn. Lập tức gọi 115 và cung cấp đầy đủ, chính xác các thông tin: Nạn nhân là ai (người lớn/trẻ em), Tình trạng hiện tại (tỉnh/mê, có thở/đập tim không, có vết thương gì), Địa điểm cụ thể (số nhà, đường, gần địa danh nào…). Hãy làm theo hướng dẫn của tổng đài và không gác máy khi chưa được yêu cầu.
  1. Đánh giá Nạn nhân và Thực hiện Sơ cấp cứu:
    • Chỉ khi đã gọi được cấp cứu, bạn mới bắt đầu sơ cứu dựa trên tình trạng nạn nhân.

II. CÁC TÌNH HUỐNG CẤP CỨU THƯỜNG GẶP VÀ CÁCH XỬ TRÍ

1. Ngừng Tim Ngừng Thở: HỒI SINH TIM PHỔI (CPR) – Quan trọng nhất!

  • Đây là tình huống khẩn cấp nhất, đòi hỏi hành động ngay lập tức và hiệu quả để giành giật sự sống.
  • Dấu hiệu nhận biết: Nạn nhân bất tỉnh, không đáp ứng kích thích, không thở hoặc thở bất thường (thở ngáp), và mất mạch lớn (không sờ thấy mạch cảnh ở cổ).
  • Tiến trình Hồi sinh Tim phổi (CPR): Áp dụng theo quy trình C-A-B (Ấn tim – Khai thông đường thở – Thổi ngạt):
    • C – Compressions (Ép tim ngoài lồng ngực):
      • Vị trí: Giữa lồng ngực, ở 1/3 dưới xương ức (giữa hai núm vú đối với nam giới).
      • Kỹ thuật: Đặt 2 bàn tay chồng lên nhau, cánh tay thẳng, dùng sức nặng cơ thể ép thẳng góc xuống.
      • Độ sâu: 5 – 6 cm (ở người lớn).
      • Tần suất: 100 – 120 lần/phút, ép mạnh và liên tục. Quan trọng là cho phép lồng ngực hồi lại hoàn toàn sau mỗi lần ép.
    • A – Airway (Khai thông đường thở): Nâng cằm và ngửa đầu nạn nhân để đường thở thẳng. Kiểm tra và lấy dị vật ra nếu có.
    • B – Breathing (Thông khí – Thổi ngạt): Bịt mũi nạn nhân, hít sâu và thổi mạnh vào miệng nạn nhân, quan sát lồng ngực nạn nhân phồng lên.
    • Chu kỳ: Thực hiện 30 lần ép ngực : 2 lần thổi ngạt. Lặp lại chu kỳ này liên tục.
    • Lưu ý: Nếu không được đào tạo hoặc không muốn thổi ngạt, hãy tập trung vào ép tim liên tục (Compression-Only CPR) cho đến khi đội cấp cứu đến. KHÔNG gián đoạn ép tim quá 10 giây.

Nguồn: 2010 American Heart Association 10/10DS3849

2. Chảy máu ngoài nghiêm trọng: Ép chặt và liên tục

  • Đây là tình huống phổ biến và có thể đe dọa tính mạng nhanh chóng.
  • Nguyên tắc: Cầm máu bằng ấn trực tiếp và liên tục lên vết thương.
  • Cách làm: Dùng gạc hoặc vải sạch (khăn, áo) đặt trực tiếp lên vết thương. Dùng bàn tay ấn chặt và liên tục. Nếu gạc bị thấm máu, hãy đắp thêm lớp mới lên trên và tiếp tục ép, KHÔNG được nhấc lớp cũ ra để xem vết thương.
  • Vật thể còn trong vết thương: Tuyệt đối không được rút ra! Hãy băng ép xung quanh vật thể và cố định nó để tránh tổn thương thêm.
  • Sau sơ cứu: Nếu có điều kiện, rửa vết thương nhẹ nhàng và băng kín lại, sau đó đưa nạn nhân đến cơ sở y tế.

3. Nhận biết và Gọi cấp cứu ngay cho Đột quỵ và Nhồi máu cơ tim

Đây là các cấp cứu y tế tối khẩn cấp, đòi hỏi chẩn đoán và điều trị chuyên sâu sớm nhất có thể.

  • Đột quỵ (Stroke): Nhớ nguyên tắc FAST (mặt – tay – nói – thời gian):
    • F (Face – Mặt): Miệng méo, một bên mặt bị xệ xuống
    • A (Arm – Tay): Một bên tay bị yếu liệt, không nâng lên được
    • S (Speech – Giọng nói): Khó nói, nói ngọng, nói lắp, hoặc không hiểu lời nói của người khác
    • T (Time – Thời gian): Nếu thấy một trong các dấu hiệu trên, hãy gọi 115 NGAY LẬP TỨC.
  • Nhồi máu cơ tim (Heart Attack):
    • Triệu chứng: Đau tức nặng, bóp nghẹt, hoặc đè ép vùng ngực (thường là sau xương ức), có thể lan lên vai, cánh tay (thường là tay trái), cổ, hàm, lưng. Có thể kèm theo khó thở, mệt lả, buồn nôn, vã mồ hôi lạnh.
    • Xử trí: Lập tức gọi 115. Giữ nạn nhân ở tư thế thoải mái nhất (ngồi). Nới lỏng quần áo.

III. LỜI KẾT: SƠ CẤP CỨU LÀ TRÁCH NHIỆM CHUNG

  • Sơ cấp cứu không chỉ là kiến thức y tế, mà còn là một kỹ năng sống và một trách nhiệm xã hội mà mỗi cá nhân nên trang bị. Biết cách xử lý đúng tình huống khẩn cấp có thể giúp giữ vững mạng sống cho người thân, bạn bè hoặc bất kỳ ai trong cộng đồng khi “giờ vàng” lên tiếng.
  • Hãy tìm hiểu và tham gia các khóa huấn luyện sơ cấp cứu chính thức do các tổ chức y tế có uy tín tổ chức. Trang bị cho mình khả năng ứng phó trong những giây phút cam go, vì một phút bạn biết, có thể là cả một cuộc đời của người khác.

Tài liệu tham khảo

  1. American Heart Association. 2020 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care. Dallas, TX: American Heart Association; 2020.
  2. National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS). Stroke: Hope Through Research. Bethesda, MD: National Institutes of Health; 2023. Available from: https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/stroke
  3. American Heart Association. Warning Signs of a Heart Attack. Dallas, TX: American Heart Association; 2023. Available from: https://www.heart.org/en/health-topics/heart-attack/warning-signs-of-a-heart-attack