Chương trình Giáo dục Sức khỏe Thông tin Sức khỏe

Xét nghiệm đường huyết mao mạch. Nguồn: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes

Đái tháo đường là một bệnh lý mạn tính, nếu không được chăm sóc đúng cách sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, suy thận, mù lòa, và các vấn đề về thần kinh. Vì vậy, việc chăm sóc tổng quát và toàn diện cho bệnh nhân đái tháo đường nói riêng và bệnh nhân mắc bệnh mạn tính nói chung là hết sức cần thiết.

Bác sĩ gia đình (cùng với sự kết hợp của nhiều chuyên khoa khác nhau) đóng vai trò rất quan trọng trong việc chăm sóc tổng quát toàn diện này. Họ không chỉ là người điều trị, mà còn là người hướng dẫn, hỗ trợ bệnh nhân trong suốt quá trình điều trị, giúp bệnh nhân hiểu rõ về bệnh tình của mình và cách kiểm soát bệnh hiệu quả. Bằng việc theo dõi sức khỏe liên tục và lâu dài, tiếp cận được bối cảnh sống, tạo được mối quan hệ tin cậy với bệnh nhân bác sĩ gia đình có thể phát hiện sớm những yếu tố nguy cơ và kịp thời can thiệp (hay còn gọi là công tác “dự phòng”), giúp bệnh nhân nhận thức bệnh sớm hoặc giảm thiểu biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Bác sĩ gia đình. Nguồn: https://www.health.gov.au/topics/primary-caảe

Dự phòng trong y học không chỉ bao gồm các biện pháp phòng ngừa bệnh tật mà còn giảm thiểu nguy cơ phát sinh các biến chứng do bệnh lý gây ra. Dự phòng được chia làm 5 cấp độ, cụ thể như sau:

Các cấp độ của dự phòng. Nguồn: Bài thuyết trình về CHĂM SÓC TỔNG QUÁT TOÀN DIỆN BỆNH NHÂN CÓ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG của ThS. BS. Trần Thị Hoa Vi – Giảng viên Bộ môn Y Học Gia Đình, trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch

  • Dự phòng ban đầu (cấp 0 và cấp I): Nhằm ngăn ngừa bệnh tật hoặc chấn thương trước khi nó xảy ra. Điều này được thực hiện bằng cách ngăn ngừa tiếp xúc với các mối nguy hiểm gây ra bệnh hoặc thương tích, thay đổi các hành vi không lành mạnh hoặc không an toàn có thể dẫn đến bệnh tật hoặc thương tích và tăng khả năng chống lại bệnh tật hoặc thương tích nếu tiếp xúc xảy ra. Các ví dụ bao gồm:
  • Giáo dục về các thói quen lành mạnh và an toàn (ví dụ: ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên, không hút thuốc lá…).
  • Tiêm chủng để phòng các bệnh có thể chủng ngừa.

Chương trình TTGDSK do trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch tổ chức định kì hàng tháng.

  • Dự phòng cấp II: Nhằm giảm tác động của bệnh hoặc thương tích đã xảy ra. Điều này được thực hiện bằng cách phát hiện và điều trị bệnh hoặc chấn thương càng sớm càng tốt để ngăn chặn hoặc làm chậm tiến triển của nó, khuyến khích việc điều trị cá nhân hoá để ngăn ngừa tái phát, giúp cơ thể khỏe mạnh trở lại và ngăn ngừa các biến chứng về sau. Các ví dụ bao gồm:
  • Khám sức khỏe định kỳ và xét nghiệm sàng lọc để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm nhất (ví dụ: chụp nhũ ảnh để phát hiện ung thư vú).
  • Điều trị kiểm soát đường huyết đạt mục tiêu (cá thể hóa).
  • Điều trị hiệu quả các bệnh kèm theo: tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, trầm cảm,…

Phát hiện ung thư ở cả 2 vú khi chụp nhũ ảnh 3D. Nguồn: https://www.google.com/amp/s/thanhnien.vn/phat-hien-ung-thu-o-ca-2-vu-khi-chup-nhu-anh-3d-185230623103356242.amp

  • Dự phòng cấp III: Nhằm giảm bớt tác động của một căn bệnh đang diễn ra hoặc chấn thương có ảnh hưởng lâu dài. Điều này được thực hiện biện pháp chăm sóc giảm nhẹ để cải thiện càng nhiều càng tốt khả năng hoạt động, chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của người bệnh. Các ví dụ bao gồm:
  • Điều trị bệnh mạn tính (ví dụ: bệnh tiểu đường, viêm khớp…).
  • Vật lý trị liệu phục hồi chức năng.

Tập vật lí trị liệu. Nguồn: https://www.nytimes.com/article/physical-therapist-search.html

  • Dự phòng cấp IV: Hạn chế can thiệp không cần thiết. Bác sĩ cần tránh việc lạm dụng thuốc, xét nghiệm, thủ thuật, phẫu thuật đối với bệnh nhân.

Tầm soát (hoặc sàng lọc) được xem là một biện pháp dự phòng cấp II. Xét nghiệm sàng lọc được thực hiện để phát hiện các rối loạn sức khỏe hoặc bệnh tiềm ẩn ở những người không có bất kỳ triệu chứng nào của bệnh. Mục tiêu là phát hiện sớm và thay đổi lối sống cho phù hợp, đảm bảo việc điều trị hiệu quả nhất. Mặc dù xét nghiệm sàng lọc không được coi là chẩn đoán và không hoàn toàn chính xác 100% trong mọi trường hợp, nhưng nhìn chung, việc thực hiện xét nghiệm sàng lọc vào thời điểm thích hợp theo khuyến nghị của bác sĩ sẽ có giá trị hơn là không thực hiện. Tuy nhiên, một số xét nghiệm sàng lọc, khi được sử dụng đối với những người không có nguy cơ mắc bệnh cao hoặc khi xét nghiệm các bệnh rất hiếm gặp, có thể gây ra nhiều vấn đề hơn là giúp ích.

Chụp CT phổi để gần soát ung thư phổi. Nguồn: https://www.hopkinsmedicine.org/imaging/exams-and-procedures/screenings/ct-lung

Bên cạnh đó, việc điều trị bệnh đóng vai trò hết sức quan trọng trong chăm sóc tổng quát, giúp kiểm soát các bệnh lý hiện có, ngăn ngừa sự phát triển của các biến chứng nghiêm trọng của bệnh đái tháo đường nói riêng và bệnh mạn tính nói chung, từ đó bảo vệ sức khỏe người bệnh lâu dài. Điều trị bệnh gồm các quy trình cơ bản sau để đảm bảo bệnh nhân nhận được sự chăm sóc toàn diện và hiệu quả:

  1. Chẩn đoán chính xác các vấn đề sức khỏe của bệnh nhân

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất, nhằm xác định bệnh lý và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân thông qua các xét nghiệm, kiểm tra lâm sàng, và thăm dò y tế. Chẩn đoán chính xác sẽ giúp xây dựng kế hoạch điều trị đúng đắn.

  1. Đánh giá và lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa
  • Đánh giá các nguy cơ của biến chứng đái tháo đường:
  • Tiền sử bệnh tim mạch xơ vữa và suy tim
  • Nguy cơ bệnh tim mạch xơ vữa
  • Mức độ bệnh thận mạn
  • Nguy cơ hạ đường huyết
  • Bệnh lý võng mạc, bệnh lý thần kinh
  • Đặt mục tiêu điều trị:
  • Giữ cho các chỉ số HbA1c, đường huyết đói, đường huyết 2 giờ sau ăn ở mức cho phép
  • Kiểm soát rối loạn mỡ máu
  • Đưa ra phương pháp tự chăm sóc cho bệnh nhân đái tháo đường
  • Kế hoạch điều trị đái tháo đường:
  • Lối sống: sinh hoạt, dinh dưỡng, luyện tập
  • Các thuốc để điều trị tăng đường huyết
  • Các thuốc để điều trị, phòng ngừa nguy cơ tim mạch, thận
  • Sử dụng máy theo dõi đường huyết và dụng cụ bơm insulin
  • Phối hợp với BS chuyên khoa (mắt, thận, tim mạch…) nếu cần
  1. Lập kế hoạch chủng ngừa
  • Viêm gan B
  • Influenza
  • Viêm phổi
  • Uốn ván, bạch hầu, ho gà
  • Zoster
  1. Kế hoạch tầm soát các bệnh lý khác
  • Các vấn đề về tâm lý: rối loạn lo âu, trầm cảm,…
  • Viêm gan C
  • Ung thư phổi
  • Ung thư đại trực tràng
  • Ung thư tiền liệt tuyến
  • Loãng xương

Và rõ ràng là sức khỏe tinh thần cũng có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của quá trình điều trị. Stress không trực tiếp gây ra bệnh đái tháo đường nhưng ảnh hưởng đến lượng đường trong máu. Căng thẳng kéo dài tạo ra một vòng luẩn quẩn, cuối cùng dẫn đến rối loạn chức năng trao đổi chất. Sự phát triển của tình trạng kháng insulin là kết quả của rối loạn chức năng trao đổi chất này. Trục vùng dưới đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận (HPA) và hệ thống giao cảm có vai trò quan trọng trong việc làm trung gian cho phản ứng căng thẳng. Khi gặp căng thẳng – stress, cơ thể sẽ tiết ra các hormone stress như cortisol và adrenaline (các hormone căng thẳng). Những hormone này giúp tạo năng lượng cho cơ thể phản ứng lại với tình trạng stress. Tuy nhiên chúng cũng có tác dụng đối kháng insulin, dẫn đến giảm khả năng dung nạp glucose làm lượng đường tăng lên trong máu.

Sức khỏe tinh thần tốt giúp chống lại bệnh tật hiệu quả. Nguồn: https://www.who.int/health-topics/mental-health#tab=tab_1

Chăm sóc sức khỏe không chỉ là việc điều trị khi bệnh tật xuất hiện, mà còn là một quá trình duy trì sức khỏe toàn diện, ngăn ngừa bệnh tật và cải thiện chất lượng cuộc sống. Mỗi người chúng ta đều xứng đáng có một cơ thể khỏe mạnh và một tinh thần lạc quan. Hãy bắt đầu ngay hôm nay, vì sức khỏe của chúng ta là tài sản quý giá nhất!

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Institute for Work & Health. (2015). Primary, secondary and tertiary prevention. Truy cập ngày 8/12/2024, từ: https://www.iwh.on.ca/what-researchers-mean-by/primary-secondary-and-tertiary-prevention

[2] JOHNS HOPKINS MEDICINE. Screening Tests for Common Diseases. Truy cập ngày 8/12/2024, từ: https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/screening-tests-for-common-diseases

[3] Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM. STRESS VÀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG: MỐI QUAN HỆ MẬT THIẾT ÍT NGƯỜI ĐỂ Ý TỚI. Truy cập ngày 9/12/2024, từ: https://tamanhhospital.vn/stress-va-dai-thao-duong/

[4] PubMed Central. Stress-Induced Diabetes: A Review. Truy cập ngày 9/12/2024, từ: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9561544/

[5] Bài thuyết trình về CHĂM SÓC TỔNG QUÁT TOÀN DIỆN BỆNH NHÂN CÓ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG của ThS. BS. Trần Thị Hoa Vi – Giảng viên Bộ môn Y Học Gia Đình, trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch